Муассисаи давлатии «Осорхонаи миллии Тољикистон»-и назди Дастгоњи иљроияи Президенти Љумњурии Тољикистон. 

Муассисаи давлатии Осорхонаи миллии Тољикистон тибќи Фармони Президенти Љумњурии Тољикистон аз таърихи 27.07.2011, №1094 моҳи марти соли 2013 дар бинои нави боҳашамат воқеъ дар шаҳри Душанбе, хиёбони Исмоили Сомонӣ 11 таъсис ёфтааст. Масоњати он 24000м2 – ро ташкил медињад, ки 15 000 м2 он барои экспозитсия пешбинї шудааст. Осорхона 22 толори намоишї дошта, дар онњо бењтарин шоњкорињои ниёгон, ки муаррификунандаи таъриху тамаддуни тољик  мебошанд, ба  маърази  тамошо  гузошта шудаанд.

Дар Осорхонаи милии Тољикистон барои тамошобинон чор шўъбаи экспозитсионї: шуъбаи табиат, шуъбаи таърихи бостон ва асрњои миёна, шуъбаи таърихи нав ва навтарин, шуъбаи санъати тасвирї ва амалї фаъолият  менамоянд.

Зербино. Шўъбаи табиат дар зербинои осорхона љойгир буда, ба   тамошобинон оид ба олами њайвоноту растанињо, иќлим, њудудњои табиии махсус муњофизатшаванда, мамнуъгоњњо ва парваришгоњњои   Љумњурии Тољикистон маълумот медињад. Дар шўъбаи табиат толори махсуси геологї фаъолият менамояд, ки дар он намунаи сангњои ќиматбањои конњои њудуди кишвар, пайдоиши  њаёт дар  рўи  замин, гўшаи  палеонтология  (организмњои  сангшуда) ба маърази  тамошо гузошта шудаанд. Дар маркази толори зикршуда дарахти маснуие мављуд аст, ки аз сангњои ќиматбањои Тољикистон сохта шудааст. Ин дарахт 3м 40 см баландї ва, 600 кг вазн дошта, 19536 барг аз сангњои ќиматбањо дорад. Њамзамон дар ин шуъба бо олами њайвоноти Тољикистон тавассути диорамањои «Помир», «Чилдухтарон», «Даштиљум», «Бешаи Палангон» шинос мумкин аст.

Бояд қайд намуд, ки дар роҳрави зербинои Осорхона рӯзи 28.09.2023 бахшида ба ташаббусҳои байналмилалии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон толори доимоамалкунанда таҳти унвони “Ташаббусҳои ҷаҳонии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи об ва ҳифзи пиряхҳо” ифтитоҳ гардид.

Вобаста ба ин, дар Осорхона толори алоҳидаи экспозитсионӣ бо номи “Ташаббусҳои ҷаҳонии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи об ва ҳифзи пиряхҳо” созмон дода шудааст. Ин толор бо шаклу услуби замонавӣ ва мутобиқ ба талаботи осорхонавӣ бунёд гардида, дар он калонтарин пиряхи ҷаҳон Федченко (Ванҷях) ва қитъаи шашуми олам Антарктида ба шакли барҷаста инъикос ёфтааст.

Ҳамзамон, дар толори мазкур таҷҳизотҳои соҳаи пиряхшиносӣ ва Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки  солҳои 2008-2009 дар қитъаи Антарктида барафрохта шуда буд, пешкаши тамошобинон гардонида шудаанд. Ҷолибияти дигари толор дар он аст, ки ҳангоми ворид шудан ба он садои сунъии шамоли сарди пиряхҳо ва шикастани онҳо ба гӯш мерасад ва тамошобинон худро лаҳзае дар муҳити пиряхҳо эҳсос менамоянд.

Ошёнаи 1. Шуъбаи  таърихи  бостон ва асрњои  миёна яке аз шуъбањои калонтарин дар Осорхонаи  миллии Тољикистон ба  шумор  меравад, ки он   дар  ошёнањои  якум  ва  дуюми осорхона  љойгир  шудааст. Дар ошёнаи якум  намоиши  шўъба  аз харитаи ёдгорињои  таърихии Тољикистон  оѓоз меёбад. Њамзамон ёдгорињои толорњои  намоишии ин  ошёна оид  ба бозёфтњои мансуби  асри   санг дар  Тољикистон,  дењшањри  Саразм, фарњанги  зардуштї, императории  Њахоманишињо маълумот медиҳанд. Инчунин дар ошёнаи якуми Осорхона толори  махсуси  сиккашиносї (нумизматикї)    мављуд аст, ки  маводи  он ба  таърихи  пайдоиши  сикка, пул  ва  ќоѓазњои  ќимматнок бахшида  шудааст.   Дар  ин  намоишгоњ сиккањои ањди  юнону  бохтарї (асрњои II-III то  м.), кушонї  (асрњои   II то  м.-IVмилодї),  сосонї  (асрњои III-VII), бухорхудотї (асрњои VII-VIII ),  сомонї (асрњои IX-X),  ќарахонї (асри  XI), чаѓатої (асрњои  XII-XIII  ), темурї (асрњои XIV-XV), манѓитї  (асри   XIX )-ро  дидан  мумкин  аст. Инчунин дар толори сиккашиносии Осорхона сиккаҳои ҷашнӣ ба маърази тамошо гузошта шудаанд, ки онҳо ба ифтихори таҷлили ҷашнҳо аз қабили 2700 – солагии шаҳри Кӯлоб, 3000 – солагии шаҳри Ҳисор, 1000 – солагии Абӯалӣ ибни Сино ва ғайра бахшида шудаанд.

Бояд қайд намуд, ки рӯзи 15 апрели соли 2023 дар “Осорхонаи миллӣ” имитатсияи ёдгории “Тахти сангин” ифтитоҳ гардид. “Тахти Сангин” ёдгории арзишмандест, ки ба давраҳои Ҳахоманишиҳо, Мақдуниҳо ва Кушониён (асрҳои V то мелод ва II мелодӣ) тааллуқ дошта, бозёфтҳои нодири он бо номи “Хазинаи Амударё” то ба имрӯз мавриди омӯзишу таҳқиқи олимони ҷаҳон қарор доранд.

Ёдгории мазкур дар даврони Истиқлоли давлатӣ барои ворид гардидан ба Феҳристи мероси фарҳангии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО пешниҳод гардида, моҳи ноябри соли 2021 номинаи Тоҷикистон оид ба 2500 – солагии шаҳраки қадимаи “Тахти Сангин” ба Феҳристи ҷашнвораҳои ЮНЕСКО барои таҷлил дар солҳои 2022-2023 ворид карда шуд.

Ба давлатдории замони юнону бохтарињо, Кушонињо, Сосониён, Њайтолиён, Панљакенти  ќадим давоми экспозитсияи ошёнаи якуми Осорхона бахшида шудааст. Дар осорхона   ёдгорињои  аз  Панљакенти  ќадим (асрњои  V-VIII)   бозёфтгардида:  деворнигорањо, муљассамаи  сўхтаи  духтари  раќќоса, зарфњои сафолї, порчањои  сафолии тамѓадор мањфуз  аст, ки  осори  мазкур аз  гузаштаи  пурифтихори  ин маркази  тамаддуни  тољикон, ки  дар  олам  бо номи   “Помпеи  Шарќ” маъруф аст, шањодат  медињад.

        Дар толори  мудаввар, ки он дар ќабати   аввали  осорхона  воќеъ  аст, тамошобинон имкон  доранд  аз  имитатсияи  дайри будоии  Аљинатеппа  дидан намоянд.

Ошёнаи 2. Осорхона  бо  ёдгорињои  мањфузмондаи  замони   Сомониён  шурўъ мешавад, ки  дар толори   намоишї мансуби   ин давр  ёдгорињои аз  ќалъаи Њулбук ёфтшуда, намунањои  сафолгарии  мунаќќашу  катибадори  асри  Х, қадимтарин  мењроби  чўбин дар ҷаҳон аз Искодар, кандакории  болои чўби  болооби  Зарафшон, намунаи  матоъпорањо аз  Бозордара, лавозимоти   њарбии  асрњои  XI-XVI, кошињо  ва намунањои  хушнависии аљдодони тољикон дар  санг,  зарфњои  мисї ва коѓаз ба тамошобинон  пешнињод  мешавад. 

       Дар  толорњои намоишии шуъбаи  таърихи  нав  ва  навтарини  Осорхона ёдгорињо ва  экспонатњо  оид  ба   њаёти  Тољикистони  замони Иттињоди Шуравї ( солњои  1917-1991) мањфуз  буда, оид  ба   соњањои  иќтисодї, иљтимої, фарњанг, Љумњурии Тољикистон  дар  замони  Љанги  Бузурги  Ватанї (1941-1945)  маълумот  медињанд.  Њамзамон дар  ин шўъба  дастовардњои  замони  истиќлол,  аз ќабили   сохтмони  роњњо,  наќбњо, бунёди  иншоотњои  замонавї тавассути  экспонатњо инъикос  гаштаанд.

    Дар  Осорхонаи  миллии Тољикистон толори  махсуси  тўњфањои  Президенти  Љумњурии Тољикистон амал  менамояд, ки  дар  он њадяњои ба   Президенти  Тољикистон  аз  дигар  мамолики  олам  эњдошуда ба  маърази  тамошо гузошта  шудаанд.

Ошёнаи 3. Толорњои  намоишии шуъбаи санъати  тасвирї  ва  амалии  осорхона оид  ба  жанрњои  гуногуни   ин  намуди  санъат, чун  портрет, пейзаж, натюрморт, триптих, њайкалтарошї, санъати  амалї-ороишї  ба  тамошобинон  маълумот  медињанд. Намоишгоњи  шўъбаи  мазкур аз мањсули эљоди  мусаввирони  солњои  1930  асри  ХХ оѓоз  шуда, давра  ба  давра рушди  ин  намуди  њунарро  дар  Љумњурии Тољикистон  инъикос  менамояд.